Μεγάλη προσοχή χρειάζεται για την ουσιαστική τεκμηρίωση και απόδειξη των αγωγικών ισχυρισμών σε αγωγή αποζημίωσης που στρέφεται κατά του Δημοσίου ή των Δήμων για αποζημίωση που οφείλεται λόγω των ζημιών που επήλθαν εξ αιτίας κακής συντήρησης ή κακοτεχνιών πεζοδρομίων, δρόμων κλ.π.
Παρατίθεται σχετική απόφαση που έκρινε τέτοια αγωγή:
Αριθμός απόφασης: Α3588/2021
Αρ. Εισ.: ΑΓ613/2020
ΤΟ
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΠΡΩΤΟΔΙΚΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ΤΜΗΜΑ 33ο ΤΡΙΜΕΛΕΣ
Σ υ ν ε δ ρ ί α σ ε δημόσια στο ακροατήριό του, στις 14 Οκτωβρίου 2020, με δικαστές τους: Ν. Σ., Πρόεδρο Πρωτοδικών Δ.Δ., Μ. Μ. και Δ. Π. (εισηγητή), Πρωτοδίκες Δ.Δ., και γραμματέα τη Σ. Π., δικαστική υπάλληλο,
γ ι α να δικάσει την αγωγή, με ημερομηνία κατάθεσης 4.2.2020,
τ η ς Δ. Τ., κατοίκου Χαλανδρίου Αττικής, η οποία παρέστη με δήλωση, κατ’ άρθρο 133 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, του πληρεξούσιου δικηγόρου της Φ. Ε.
κ α τ ά του Δήμου Χαλανδρίου, που εκπροσωπείται νόμιμα από τον Δήμαρχό του, και παρέστη με δήλωση, κατ’ άρθρο 133 παρ. 2 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας, της πληρεξούσιας δικηγόρου του Μ.Δ.
Μετά τη δημόσια συνεδρίαση, το Δικαστήριο συνήλθε σε διάσκεψη.
Αφού μελέτησε τη δικογραφία
Σκέφτηκε κατά τον νόμο
1. Επειδή, με την κρινόμενη αγωγή, η ενάγουσα ζητεί, μετά τη μετατροπή του αγωγικού αιτήματός της από καταψηφιστικό σε αναγνωριστικό με το παραδεκτώς κατατεθέν στις 13.10.2020 υπόμνημά της, να αναγνωριστεί, με απόφαση που θα κηρυχθεί προσωρινά εκτελεστή, η υποχρέωση του εναγόμενου Δήμου να της καταβάλει με τον νόμιμο τόκο από την επίδοση της αγωγής έως την εξόφληση: α) το ποσό των 7.475 ευρώ, ως αποζημίωση, κατ’ εφαρμογή των άρθρων 105 και 106 του Εισαγωγικού Νόμου του Αστικού Κώδικα [(ΕισΝΑΚ) π.δ. 456/1984 (ΦΕΚ Α’ 164)] προς αποκατάσταση της ζημίας που ισχυρίζεται ότι υπέστη στις 7.12.2009 από ατύχημα (πτώση), οφειλόμενο, κατά την ίδια, σε κακή συντήρηση από τα αρμόδια όργανα του εναγόμενου Δήμου πεζοδρομίου που βρίσκεται εντός των ορίων της εδαφικής του περιφέρειας και συγκεκριμένα επί της οδού Κ. Βάρναλη αρ. 1-3 και β) το ποσό των 60.000 ευρώ, ως χρηματική ικανοποίηση προς αποκατάσταση της ηθικής βλάβης, που ισχυρίζεται ότι υπέστη από την ως άνω αιτία.
2. Επειδή, στο άρθρο 76 του Κώδικα Διοικητικής Δικονομίας (Κ.Δ.Δ.), όπως η παρ. 2 αυτού προστέθηκε και η παλαιά παρ. 2 αναριθμήθηκε σε παρ. 3 με το άρθρο 8 παρ. 1 του ν. 3659/2008 (ΦΕΚ Α’ 77), ορίζεται ότι: «1. Είναι απαράδεκτη η άσκηση δεύτερης αγωγής, με το αυτό αντικείμενο, από τον ίδιο ενάγοντα. 2. Κατ’ εξαίρεση επιτρέπεται η άσκηση δεύτερης αγωγής όταν η πρώτη έχει απορριφθεί τελεσιδίκως για λόγους τυπικούς. Η αγωγή αυτή ασκείται εντός προθεσμίας εξήντα (60) ημερών από την κοινοποίηση της τελεσίδικης απόφασης και τα αποτελέσματα της άσκησής της ανατρέχουν στο χρόνο άσκησης της πρώτης. 3. … ». Από τις ανωτέρω διατάξεις συνάγεται ότι απαραδέκτως ασκείται, καταρχήν, δεύτερη αγωγή από τον ίδιο ενάγοντα κατά του ίδιου εναγόμενου, όταν υπάρχει ταυτότητα του αντικειμένου των δύο αγωγών, δηλαδή ταυτότητα διαφοράς, υπό την έννοια της σύμπτωσης του δικαιώματος για την ικανοποίηση του οποίου ασκούνται οι αγωγές, του αιτήματος και της ιστορικής και νομικής αιτίας (πρβλ. ΣτΕ 3840/2009 Ολομ., σκ. 6). Ωστόσο, αίρεται το απαράδεκτο της άσκησης δεύτερης αγωγής με το αυτό αντικείμενο, από τον ίδιο ενάγοντα, αν πληρούνται οι προϋποθέσεις της ως άνω παρ. 2 του άρθρου 76 του Κ.Δ.Δ..
3. Επειδή, πριν από την άσκηση της κρινόμενης αγωγής, η ενάγουσα είχε ασκήσει ενώπιον του Δικαστηρίου αυτού τη με ημερομηνία κατάθεσης 12.10.2010 αγωγή της, η οποία στρεφόταν κατά του ίδιου εναγόμενου και είχε το ίδιο αντικείμενο με την κρινόμενη. Επί της ως άνω αγωγής εκδόθηκε η 9513/2019 απόφαση του Δικαστηρίου, με την οποία αυτή απορρίφθηκε λόγω αοριστίας του δικογράφου, ήτοι για τυπικό λόγο (πρβλ. ΣτΕ 1369/2018, σκ. 9 και 10, 3351/2012, σκ. 4, βλ. και ΔΕφΑθ 1158/2020, ΔΕφΠατ 292/2019, ΔΕφΘεσ 19/2018). Η εν λόγω απόφαση κοινοποιήθηκε στην ενάγουσα στις 6.11.2019 (βλ. το από 6.11.2019 αποδεικτικό επίδοσης του επιμελητή δικαστηρίων Νικόλαου Βενέρη), κατά δε αυτής δεν ασκήθηκαν ένδικα μέσα (βλ. την προσκομισθείσα από την ενάγουσα Χ23586/8.10.2020 βεβαίωση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών περί μη άσκησης ενδίκων μέσων κατά της ως άνω απόφασης). Με βάση τα ανωτέρω, μετά την πάροδο της προθεσμίας άσκησης έφεσης, η οποία έληξε στις 6.1.2020 (ήτοι την επόμενη της εξηκοστής ημέρας, που ήταν εξαιρετέα, από την ως άνω επίδοση), η απόφαση αυτή κατέστη τελεσίδικη, συνεπώς, η κρινόμενη αγωγή παραδεκτώς ασκήθηκε, κατ’ άρθρο 76 παρ. 2 του Κ.Δ.Δ., ως δεύτερη στις 4.2.2020, ήτοι εντός εξήντα ημερών από την τελεσιδικία της απόφασης επί της πρώτης αγωγής.
4. Επειδή, εξάλλου, στο άρθρο 75 του ν. 3463/2006 («Κύρωση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων», ΦΕΚ Α’ 114), που ίσχυε κατά τον κρίσιμο, εν προκειμένω, χρόνο, ορίζεται ότι: «Ι. Οι δημοτικές και οι κοινοτικές αρχές διευθύνουν και ρυθμίζουν όλες τις τοπικές υποθέσεις, σύμφωνα με τις αρχές της επικουρικότητας και της εγγύτητας, με στόχο την προστασία, την ανάπτυξη και τη συνεχή βελτίωση των συμφερόντων και της ποιότητας ζωής της τοπικής κοινωνίας. Οι αρμοδιότητες των Δήμων και Κοινοτήτων αφορούν, κυρίως, τους τομείς: α) Ανάπτυξης, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως: 1. … 7. Ο σχεδιασμός, η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση … έργων οδοποιίας, … γ) Ποιότητας Ζωής και Εύρυθμης Λειτουργίας των Πόλεων και των Οικισμών, στον οποίο περιλαμβάνεται, ιδίως: 1. … η δημιουργία … λοιπών υπαίθριων κοινόχρηστων χώρων. 2. … 13. Η μέριμνα και η λήψη μέτρων για την απρόσκοπτη πρόσβαση στους κοινόχρηστους χώρους. 14. … 15. Η μελέτη των έργων συντήρησης και βελτίωσης του οδικού δικτύου αρμοδιότητας του δήμου. 16. …». Περαιτέρω, στο άρθρο 5 του ν. 3155/1955 («Περί κατασκευής και συντηρήσεως οδών», ΦΕΚ Α’ 63) ορίζεται ότι: «1. … 3. Αι Δημοτικαί και Κοινοτικαί Οδοί κατασκευάζονται, ανακαινίζονται και συντηρούνται υπό των οικείων Δήμων και Κοινοτήτων. 4. …», ενώ στο άρθρο 2 του Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού (ν. 1577/1985, ΦΕΚ Α’ 210), το οποίο κωδικοποιήθηκε στο άρθρο 242 του από 14.7.1999 κωδικοποιητικού διατάγματος («Κώδικας Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας», ΦΕΚ Δ’ 580), ορίζεται ότι: «1. … 2. Κοινόχρηστοι χώροι είναι οι κάθε είδους δρόμοι, πλατείες, άλση και γενικά οι προοριζόμενοι για κοινή χρήση ελεύθεροι χώροι, που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο του οικισμού ή έχουν τεθεί σε κοινή χρήση με οποιοδήποτε άλλο νόμιμο τρόπο. 3 …». Εξάλλου, με τις διατάξεις του άρθρου 24 του Κτιριοδομικού Κανονισμού [3046/304/30.1/3.2.1989 απόφαση του Αναπληρωτή Υπουργού Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΦΕΚ Δ’ 59), η οποία εκδόθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 26 του ως άνω Γενικού Οικοδομικού Κανονισμού], το οποίο κωδικοποιήθηκε στο άρθρο 367 του Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας, ορίζεται ότι: «1. Τα πεζοδρόμια των κοινόχρηστων χώρων κατασκευάζονται, ανακατασκευάζονται, επισκευάζονται και συντηρούνται με σκοπό να διασφαλίζεται η συνεχής, ασφαλής και χωρίς εμπόδια κυκλοφορία των πεζών σε όλη την επιφάνειά τους και η χρήση τους από άτομα με ειδικές ανάγκες, εφόσον επιτρέπεται από τη μορφολογία του εδάφους. 2. Υπόχρεοι 2.1. Υπόχρεοι για την κατασκευή, επισκευή και συντήρηση των πεζοδρομίων και των τεχνικών έργων που τα αποτελούν (κράσπεδα, ρείθρα, υπόστρωμα και επίστρωση ή επικάλυψη) είναι οι ιδιοκτήτες των παρόδιων ακινήτων μπροστά στα οποία βρίσκονται. 2.2. … 2.4. Η κατασκευή, ανακατασκευή ή επισκευή των πεζοδρομίων, μπορεί να γίνεται από τον οικείο Ο.Τ.Α. σε βάρος και για λογαριασμό είτε των ιδιοκτητών των παρόδιων ακινήτων είτε φορέων εκτέλεσης έργων εφόσον αυτά δεν έχουν κατασκευασθεί ή επισκευασθεί ακόμα, ή δεν έχουν τηρηθεί οι προδιαγραφές που ισχύουν για την επισκευή τους. 3. Τρόπος κατασκευής 3.1. Προδιαγραφές Σε κάθε περίπτωση στις προδιαγραφές των πεζοδρομίων καθορίζονται οι διαστάσεις, το είδος κατασκευής και το είδος των υλικών των κρασπέδων, των ρείθρων, του υποστρώματος και της επίστρωσης ή της επικάλυψής τους. … 3.1.1. Τα πεζοδρόμια κατασκευάζονται σύμφωνα με προδιαγραφές που καθορίζονται με απόφαση του οικείου Δημοτικού ή Κοινοτικού Συμβουλίου. … 4. Διαδικασίες-Αναλογισμός Δαπανών 4.1. … 4.2. Οι δαπάνες κατασκευής, ανακατασκευής, επισκευής ή συντήρησης των πεζοδρομίων που γίνονται από τον οικείο Ο.Τ.Α. ή το Δημόσιο εισπράττονται από τους παρόδιους ιδιοκτήτες ή τους φορείς εκτέλεσης εργασιών, που είναι υπόχρεοι ανάλογα με την περίπτωση σύμφωνα με τις διατάξεις που ισχύουν κάθε φορά για την είσπραξη των Δημοσίων Εσόδων. 4.3. …».
5. Επειδή, με τις προπαρατεθείσες διατάξεις του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων θεσπίζεται αποκλειστική αρμοδιότητα των Δήμων και Κοινοτήτων για τη διοίκηση των τοπικών υποθέσεων, στην αρμοδιότητα δε αυτών ανήκουν, μεταξύ άλλων, ο σχεδιασμός, η κατασκευή, συντήρηση και διαχείριση έργων οδοποιίας. Περαιτέρω, με τις ως άνω διατάξεις του Κτιριοδομικού Κανονισμού, οι οποίες αποβλέπουν στη διασφάλιση της κοινοχρησίας των πεζοδρομίων (βλ. ΣτΕ 2311/2016, 900/2011), ορίζεται ότι υπόχρεοι για την κατασκευή, επισκευή και συντήρηση των πεζοδρομίων και των τεχνικών έργων που τα αποτελούν (κράσπεδα, ρείθρα, υπόστρωμα και επίστρωση ή επικάλυψη) είναι οι ιδιοκτήτες των παρόδιων ακινήτων, μπροστά στα οποία βρίσκονται, και, περαιτέρω, ότι η κατασκευή, ανακατασκευή ή επισκευή των πεζοδρομίων μπορεί να γίνεται από τον οικείο Ο.Τ.Α. σε βάρος και για λογαριασμό είτε των ιδιοκτητών των παρόδιων ακινήτων είτε φορέων εκτέλεσης έργων, εφόσον αυτά δεν έχουν κατασκευασθεί ή επισκευασθεί ακόμα ή δεν έχουν τηρηθεί οι προδιαγραφές που ισχύουν για την κατασκευή ή επισκευή τους. Εξάλλου, σύμφωνα με τις προεκτεθείσες διατάξεις του Κτιριοδομικού Κανονισμού, η κατασκευή, ανακατασκευή, επισκευή και συντήρηση των πεζοδρομίων αποβλέπουν στη διασφάλιση της συνεχούς, ασφαλούς και ακώλυτης κυκλοφορίας των πεζών σε όλη την επιφάνειά τους. Προκειμένου να διασφαλιστεί ο σκοπός αυτός, ο οποίος συνδέεται άρρηκτα με τη φύση των πεζοδρομίων ως κοινόχρηστων πραγμάτων και με την αρμοδιότητα των Ο.Τ.Α. για τη συντήρηση των κοινόχρηστων πραγμάτων που βρίσκονται εντός των ορίων της εδαφικής τους περιφέρειας, από τις ανωτέρω διατάξεις του Κτιριοδομικού Κανονισμού, σε συνδυασμό με τις προεκτεθείσες διατάξεις του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων, συνάγεται ότι οι Ο.Τ.Α., στους οποίους, κατά τα ήδη εκτεθέντα, έχει ανατεθεί η επίβλεψη της κατασκευής των πεζοδρομίων με τη χορήγηση σχετικής άδειας και τον καθορισμό των τεχνικών προδιαγραφών κατασκευής των πεζοδρομίων, καθώς και η κατασκευή, επισκευή και συντήρηση των πεζοδρομίων στην περίπτωση που οι παρόδιοι ιδιοκτήτες αρνούνται ή παραλείπουν την εκτέλεση των σχετικών εργασιών, υποχρεούνται να ελέγχουν την κατάσταση των πεζοδρομίων και να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για την συντήρησή τους, ενώ υπόχρεοι για την κάλυψη των σχετικών δαπανών είναι οι παρόδιοι ιδιοκτήτες. Συνεπώς, εάν τα αρμόδια όργανα των Ο.Τ.Α. παραλείψουν τις ως άνω υποχρεώσεις τους και από τις παραλείψεις αυτές προκληθεί βλάβη σε διερχόμενα πρόσωπα, οι Ο.Τ.Α. ευθύνονται σε αποζημίωση κατά τα άρθρα 105 και 106 του ΕισΝΑΚ (βλ. ΣτΕ 2920/2019 και ΔΕφΑθ 124/2019, 1276/2019, 4364/2018, 565/2016).
6. Επειδή, σύμφωνα με όσα έγιναν δεκτά στην προηγούμενη σκέψη, η κρινόμενη αγωγή, με την οποία αξιούται αποζημίωση για την αποκατάσταση της ζημίας που, κατά τους ισχυρισμούς της ενάγουσας, προκλήθηκε σε αυτήν εξαιτίας των παράνομων παραλείψεων των οργάνων του εναγόμενου Δήμου να συντηρήσουν και να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για την αποφυγή ατυχημάτων σε πεζοδρόμιο επί της οδού Κ. Βάρναλη, εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Χαλανδρίου, παραδεκτώς έχει ασκηθεί κατά του Δήμου αυτού, απορριπτόμενης ως αβάσιμης της σχετικής ένστασης περί έλλειψης παθητικής νομιμοποίησης, που προβάλλει ο εναγόμενος Δήμος με το παραδεκτώς κατατεθέν στις 19.10.2020 υπόμνημά του.
7. Επειδή, άλλωστε, στο άρθρο 105 του ΕισΝΑΚ ορίζεται ότι: «Για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης, που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος. …» και στο άρθρο 106 του αυτού νόμου ότι: «Οι διατάξεις των δύο προηγούμενων άρθρων εφαρμόζονται και για την ευθύνη των δήμων, των κοινοτήτων ή των άλλων νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου από πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων που βρίσκονται στην υπηρεσία τους.». Περαιτέρω, στο άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα, που εφαρμόζεται αναλόγως, ορίζεται ότι: «Σε περίπτωση αδικοπραξίας, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για την περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης. Αυτό ισχύει ιδίως για εκείνον που έπαθε προσβολή της υγείας της τιμής ή της αγνείας του ή στερήθηκε την ελευθερία του …». Κατά την έννοια των προαναφερόμενων διατάξεων των άρθρων 105 και 106 του ΕισΝΑΚ, ευθύνη προς αποζημίωση γεννάται όχι μόνο από την έκδοση μη νόμιμης εκτελεστής διοικητικής πράξης ή από τη μη νόμιμη παράλειψη έκδοσης τέτοιας πράξης, αλλά και από μη νόμιμες υλικές ενέργειες των οργάνων του Δημοσίου, των Ο.Τ.Α. ή Ν.Π.Δ.Δ. ή από παραλείψεις οφειλόμενων νομίμων υλικών ενεργειών αυτών, εφόσον αυτές (οι υλικές ενέργειες ή παραλείψεις) συνάπτονται με την οργάνωση και λειτουργία των δημοσίων υπηρεσιών ή των υπηρεσιών Ο.Τ.Α. ή Ν.Π.Δ.Δ. (βλ. ΣτΕ 1608/2016, 2669/2015, 4133/2011 επταμ., 1019/2008 κ.ά.). Ευθύνη δε του Δημοσίου ή Ο.Τ.Α. ή Ν.Π.Δ.Δ., τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, υπάρχει όχι μόνο όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου των νομικών αυτών προσώπων παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου, αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία και τους οικείους κανονισμούς, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (βλ. ΣτΕ 710/2016, 3329/2014). Περαιτέρω, αναγκαίες προϋποθέσεις για να θεμελιωθεί η εν λόγω αποζημιωτική ευθύνη είναι η επίκληση και απόδειξη συγκεκριμένης ζημίας (βλ. ΣτΕ 3012/2010), καθώς και αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της παράνομης πράξης ή παράλειψης του οργάνου και της επελθούσας ζημίας. Αιτιώδης σύνδεσμος υπάρχει όταν, κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, η πράξη ή η παράλειψη είναι επαρκώς ικανή (πρόσφορη) και μπορεί αντικειμενικά κατά τη συνήθη και κανονική πορεία των πραγμάτων να επιφέρει τη ζημία (βλ. ΣτΕ 4409/2015, 4714/2012, 322/2009 επταμ.). Εξάλλου, ανεξάρτητα από την αποζημίωση για περιουσιακή ζημία, το δικαστήριο μπορεί, κατά το άρθρο 932 του Αστικού Κώδικα, να επιδικάσει εύλογη κατά την κρίση του χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, δηλαδή χρηματική ικανοποίηση ανάλογη με τις περιστάσεις της συγκεκριμένης περίπτωσης (βλ. ΣτΕ 2169/2016 επταμ., 1086/2016 επταμ. κ.ά.).
8. Επειδή, τέλος, στο άρθρο 144 παρ. 1 του Κ.Δ.Δ. ορίζεται ότι: «Αντικείμενο απόδειξης είναι αμφισβητούμενα πραγματικά γεγονότα, τα οποία ασκούν ουσιώδη επιρροή στην έκβαση της δίκης», και στο άρθρο 145 παρ. 1 του ίδιου Κώδικα ότι: «Κάθε διάδικος υποχρεούται να αποδείξει τα πραγματικά γεγονότα που επικαλείται για να στηρίξει τους ισχυρισμούς του, εκτός αν ο νόμος που διέπει τη σχέση ορίζει διαφορετικά. Οι διάδικοι έχουν δικαίωμα να ανταποδείξουν.». Από τις διατάξεις αυτές προκύπτει ότι ο διάδικος φέρει το δικονομικό βάρος να αποδείξει τα πραγματικά περιστατικά στα οποία στηρίζονται οι ισχυρισμοί του, διαφορετικά αυτοί απορρίπτονται ως αναπόδεικτοι (βλ. ΣτΕ 1218/2012, 1988/2008).
9. Επειδή, στην προκείμενη περίπτωση, με την κρινόμενη αγωγή, όπως αυτή αναπτύσσεται με παραδεκτώς κατατεθέν στις 13.10.2020 υπόμνημα, ιστορούνται τα ακόλουθα: Στις 7.12.2009 και ώρα 10:30, η ενάγουσα, ενώ βάδιζε επί της οδού Κ. Βάρναλη στο Χαλάνδρι και, συγκεκριμένα, στο δεξί πεζοδρόμιο της εν λόγω οδού, με κατεύθυνση από Χαλάνδρι προς Μαρούσι, διέσχισε κάθετα την εν λόγω οδό στο ύψος του αριθμού 1-3, προκειμένου να βαδίσει επί του αριστερού πεζοδρομίου, με προορισμό το ιατρείο της, το οποίο βρίσκεται στον αριθμό 11 της οδού αυτής. Ωστόσο, το πεζοδρόμιο στο σημείο εκείνο (αριθμός 1-3 της οδού Κ. Βάρναλη) ήταν κατεστραμμένο, καθώς είχαν αποκολληθεί τμήματά του που το οριοθετούν με το οδόστρωμα (κράσπεδο πεζοδρομίου). Κατά την ανάβασή της δε στο συγκεκριμένο σημείο του πεζοδρομίου, στο οποίο, μάλιστα, η δυνατότητα πρόσβασης ήταν περιορισμένη λόγω της ύπαρξης ενός περιπτέρου, ενός μεγάλου δέντρου, κίτρινων σιδερένιων κολωνακίων, καθώς και γλαστρών, πάτησε σε έναν αποκομμένο και πρόχειρα επανατοποθετημένο τσιμεντόλιθο, που αποτελούσε τμήμα του κατεστραμμένου κρασπέδου του πεζοδρομίου, με αποτέλεσμα ο τσιμεντόλιθος αυτός να μετακινηθεί και η ίδια να χάσει την ισορροπία της, να επιπέσει με το πρόσωπο στο έδαφος και να καταπλακώσει με το σώμα της το αριστερό της χέρι. Αμέσως προσέτρεξαν προς βοήθεια περαστικοί, οι οποίοι κάλεσαν από το κινητό της τηλέφωνο τον σύζυγό της, ο οποίος τη μετέφερε στο 1ο Νοσοκομείο του Ι.Κ.Α. στα Μελίσσια. Από την πτώση αυτή, η ενάγουσα ισχυρίζεται ότι υπέστη κάταγμα στο αριστερό της χέρι στο ύψος του καρπού, καθώς και αιμορραγία στη στοματική της κοιλότητα, ενώ προκλήθηκε σοβαρή ζημιά σε δύο δόντια της. Για το εν λόγω δε ζημιογόνο γεγονός αποκλειστικά υπεύθυνος είναι, κατά τους ισχυρισμούς της ενάγουσας, ο εναγόμενος Δήμος Χαλανδρίου, τα όργανα του οποίου παρέλειψαν να συντηρήσουν και να επισκευάσουν το κατεστραμμένο πεζοδρόμιο στο συγκεκριμένο σημείο, όπως είχαν υποχρέωση, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 367 του Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας και την αρχή της χρηστής διοίκησης, που επιβάλλουν στους οικείους Ο.Τ.Α. να επιβλέπουν με τα αρμόδια όργανά τους την καλή κατάσταση των πεζοδρομίων και να προβαίνουν στη συντήρηση και επισκευή αυτών, ώστε να διασφαλίζεται η συνεχής, ασφαλής και χωρίς εμπόδια κυκλοφορία των πεζών σε όλη την επιφάνειά τους. Ήδη, με την κρινόμενη αγωγή, η ενάγουσα ζητεί να αναγνωριστεί η υποχρέωση του εναγόμενου Δήμου να της καταβάλει, νομιμοτόκως από την επίδοση της αγωγής έως την εξόφληση, αφενός, ως αποζημίωση προς αποκατάσταση της υλικής ζημίας που υπέστη, το ποσό των 7.475 ευρώ, που αντιστοιχεί ειδικότερα: α) στο ποσό των 785 ευρώ, που κατέβαλε στους χειρουργούς οδοντιάτρους Κωνσταντίνο Μασούρα, Κωνσταντίνο Ζαχαριάδη και Γεώργιο Τζανετάκη, για τις οδοντιατρικές παρεμβάσεις και την εν γένει οδοντική θεραπεία στις οποίες υποβλήθηκε προς αποκατάσταση του τραυματισμού της στοματικής της κοιλότητας και συγκεκριμένα της σοβαρής ζημιάς την οποία υπέστησαν δύο δόντια της εξαιτίας της επίδικης πτώσης, β) στο ποσό των 5.020 ευρώ, που κατέβαλε στον συνάδελφό της, ιατρό γαστρεντερολόγο, Γεώργιο Αναγνωστόπουλο, ως αμοιβή για τις υπηρεσίες του, που αφορούσαν τη διεξαγωγή ενδοσκοπήσεων στο ιδιωτικό της ιατρείο, προκειμένου να συνεχιστεί ομαλά το πρόγραμμα της εξέτασης των ασθενών της για το χρονικό διάστημα των δύο μηνών από το επίδικο ατύχημα, κατά το οποίο η ενάγουσα αδυνατούσε να εργαστεί, δεδομένου ότι για την πραγματοποίηση των εξετάσεων αυτών απαιτείται χρήση και των δύο χεριών, γ) στο ποσό των 620 ευρώ, στο οποίο ανερχόταν η αξία του ρολογιού της, μάρκας TAG HEUER, το οποίο καταστράφηκε από την επίδικη πτώση, δ) στο ποσό των 450 ευρώ, στο οποίο ανερχόταν η αξία της, σχεδόν καινούργιας και αχρησιμοποίητης, δερμάτινης τσάντας της, μάρκας FURLA, η οποία επίσης καταστράφηκε από την επίδικη πτώση και ε) στο ποσό των 600 ευρώ, που κατέβαλε προς αντικατάσταση των γυαλιών μυωπίας της (σκελετό και φακούς), τα οποία ράγισαν λόγω της πτώσης της, και, αφετέρου, το ποσό των 60.000 ευρώ, ως χρηματική ικανοποίηση προς αποκατάσταση της ηθικής βλάβης που υπέστη, η οποία συνίσταται στο ψυχικό και σωματικό άλγος και τη στενοχώρια της εξαιτίας του ατυχήματος και των επώδυνων επεμβάσεων και θεραπειών στις οποίες υποβλήθηκε προς αντιμετώπιση των σοβαρών τραυματισμών της στο αριστερό χέρι και στη στοματική κοιλότητα, καθώς και στην ψυχική και σωματική ταλαιπωρία της για μεγάλο χρονικό διάστημα μετά το επίδικο ατύχημα, δεδομένου ότι οι ενοχλήσεις στο χέρι της και η αδυναμία πλήρους κίνησης του καρπού, όπως και η δυσκολία στη μάσηση τροφής και στην ομιλία, λόγω της ζημιάς σε δύο δόντια της, συνεχίζονταν μέχρι την ημερομηνία άσκησης της κρινόμενης αγωγής. Προς απόδειξη των ισχυρισμών της η ενάγουσα επικαλείται και προσκομίζει, μεταξύ άλλων, τα ακόλουθα: α) οκτώ έγχρωμες φωτογραφίες από το σημείο όπου φέρεται να συνέβη το επίδικο ατύχημα, στις οποίες απεικονίζεται αποκολλημένος τσιμεντόλιθος από το κράσπεδο του πεζοδρομίου και στις οποίες εμφαίνεται φύλλο εφημερίδας, με ημερομηνία 20.12.2009, που έχει τοποθετηθεί στο σημείο αυτό από την ενάγουσα προς διαπίστωση του χρόνου λήψης των φωτογραφιών, β) μία έγχρωμη φωτογραφία από την εφαρμογή google maps, στην οποία απεικονίζεται το σημείο όπου φέρεται να συνέβη το επίδικο ατύχημα, με χρονολογία λήψης αυτής τον Απρίλιο του έτους 2011, οπότε, κατά την ενάγουσα, δεν είχε ακόμα επισκευαστεί το κατεστραμμένο, ήδη από τον χρόνο που συνέβη το ατύχημα, πεζοδρόμιο, γ) την 948/13.10.2020 ένορκη βεβαίωση του Χαράλαμπου Παπαχαραλάμπους ενώπιον της συμβολαιογράφου Αθηνών Ηρώς Ηλιοπούλου, προς επιβεβαίωση των προβαλλόμενων με την αγωγή ισχυρισμών, που ελήφθη κατόπιν νόμιμης κλήτευσης του εναγόμενου Δήμου (βλ. την προσκομιζόμενη 1265Β’/2.10.2020 έκθεση επίδοσης της δικαστικής επιμελήτριας στο Πρωτοδικείο Πειραιά Γεωργίας Βελησσάρη), η οποία, όμως, βεβαίωση δεν μπορεί να ληφθεί υπόψη από το Δικαστήριο, καθώς, σύμφωνα με το άρθρο 183 παρ. 1 περ. γ’ του Κ.Δ.Δ., αποκλείεται η εξέταση ως μάρτυρα του ανωτέρω, διότι κατά δήλωση του ίδιου, είναι ο σύζυγος της ενάγουσας, δ) την 9481/11.6.2010 βεβαίωση του ιατρού Κωνσταντίνου Γιάννου, σύμφωνα με την οποία σε εξέταση της ενάγουσας στα εξωτερικά ιατρεία του 1ου Νοσοκομείου Ι.Κ.Α. Αθηνών στις 11.6.2010 διαπιστώθηκε: «Μικρού βαθμού δυσμορφία σε έδαφος παλαιού κατάγματος colles από 7.12.09 που αντιμετωπίστηκε συντηρητικά με γε/πκ για 6 εβδομάδες και ακολούθως κινησιοθεραπεία. Απείχε της εργασίας της για 2 μήνες.», ε) την 15101/23.9.2010 βεβαίωση του ιατρού Κωνσταντίνου Γιάννου, σύμφωνα με την οποία σε εξέταση της ενάγουσας στα εξωτερικά ιατρεία του 1ου Νοσοκομείου Ι.Κ.Α. Αθηνών στις 23.9.2010 διαπιστώθηκε: «Μετατραυματική δυσκαμψία πυχεοκαρπικής άρ[θρωσης] σε έδαφος # πυχεοκαρπικής από 7.12.09 που αντιμετωπίστηκε στα Εξωτερικά Ιατρεία με γε/πκ για 2 μήνες και ακολούθως φυσιοθεραπευτική αγωγή για 2 μήνες. Της συνεστήθη στις 7.12.09 αποχή από την εργασία της για 2 μήνες. Συνιστάται συνέχιση της φυσιοθεραπευτικής αγωγής.», στ) την από 28.4.2010 ιατρική γνωμάτευση του χειρουργού οδοντιάτρου Κωνσταντίνου Ζαχαριάδη, σύμφωνα με την οποία η ενάγουσα «… προσήλθε στο οδοντιατρείο τη Δευτέρα 7.12.2009, με διάσειση στα #11 & 12#, μετά από αναφερόμενη πτώση στο έδαφος το πρωί της ίδιας μέρας. Η φατνιακή ακρολοφία αντίστοιχα με τα δόντια ήταν επώδυνη στην ψηλάφηση και τα δόντια παρουσίαζαν ευαισθησία στην επίκρουση και στις δυνάμεις της σύγκλεισης. Η έμφραξη σύνθετης ρητίνης στο #12# είχε αποκολληθεί, το #21# παρουσίαζε κάταγμα στο κοπτικό του άκρο, διαστάσεων 2x2mm, και το περιοδόντιο στα δόντια αυτά παρουσίαζε ελαφριά αυτόματη αιμορραγία. Στα #12 & 11# πραγματοποιήθηκε εκλεκτικός τροχισμός, συστάθηκε η αποκατάσταση των κατεαγόντων τμημάτων και λήφθηκαν ενδοστοματικές φωτογραφίες καθώς και οπισθοφατνιακή ακτινογραφία αντίστοιχα με τα #12 & 11#. Τα #12 & 11# επαναξιολογήθηκαν μετά από 5 μήνες και παρουσίασαν αρνητική αντίδραση στο ψυχρό λόγω ενδεχόμενης νέκρωσης του πολφού των δοντιών αυτών.», ζ) την 477/12.5.2010 απόδειξη παροχής υπηρεσιών οδοντοθεραπείας του χειρουργού οδοντιάτρου Κωνσταντίνου Ζαχαριάδη, ποσού 300 ευρώ, η) την 206/3.8.2010 απόδειξη παροχής υπηρεσιών ενδοδοντικής θεραπείας του οδοντιάτρου-ενδοδοντολόγου Γεώργιου Τζανετάκη, ποσού 150 ευρώ, ι) την 1897/28.9.2010 απόδειξη παροχής υπηρεσιών οδοντιατρικής θεραπείας του χειρουργού οδοντιάτρου Κωνσταντίνου Μασούρα, ποσού 335 ευρώ, ια) την 667/31.12.2009 απόδειξη παροχής ιατρικών υπηρεσιών, από 7.12.2009 έως 31.12.2009, του γαστρεντερολόγου-ενδοσκόπου Γεώργιου Αναγνωστόπουλου, ποσού 3.240 ευρώ και την 708/18.2.2010 απόδειξη παροχής ιατρικών υπηρεσιών, κατά τον μήνα Ιανουάριο, του ως άνω ιατρού, ποσού 1.780 ευρώ και ιβ) την 11779/22.1.2010 απόδειξη λιανικής του καταστήματος «ΚΑΠΩΛΗΣ ΟΠΤΙΚΑ» για την αγορά, μεταξύ άλλων, σκελετού και φακών όρασης για μακριά, αξίας (300 + 300 =) 600 ευρώ.
10. Επειδή, από την πλευρά του, ο εναγόμενος Δήμος με την 33245/1.10.2020 έκθεση των απόψεών του, όπως αυτή αναπτύσσεται με παραδεκτώς κατατεθέν στις 19.10.2020 υπόμνημα, ζητεί την απόρριψη της κρινόμενης αγωγής, προβάλλοντας, κατ’ αρχάς, ότι είναι αόριστη διότι δεν περιγράφονται με σαφήνεια οι ειδικότερες συνθήκες του ατυχήματος ούτε εξειδικεύονται τα κονδύλια που ζητούνται με αυτήν. Επιπλέον, υποστηρίζει ότι δεν στοιχειοθετείται οποιαδήποτε παρανομία των οργάνων του, δεδομένου ότι αυτά διενεργούν τακτικά αυτοψίες στις οδούς, ενώ, σε κάθε περίπτωση, ο Δήμος ουδεμία αναφορά είχε λάβει σχετικά με φθορά του πεζοδρομίου, ούτε άλλωστε εκτελείτο οποιοδήποτε έργο στο συγκεκριμένο σημείο κατά τον κρίσιμο χρόνο. Τέλος, προβάλλει ότι δεν αποδεικνύονται οι ισχυρισμοί της ενάγουσας σχετικά με το ύψος της περιουσιακής της ζημίας, καθώς και ότι δεν θεμελιώνεται το ύψος του ποσού που ζητείται με την κρινόμενη αγωγή προς αποκατάσταση της ηθικής της βλάβης.
11. Επειδή, πρέπει, κατ’ αρχάς, να απορριφθεί ως αβάσιμη η προβαλλόμενη από τον εναγόμενο Δήμο ένσταση αοριστίας, καθόσον στο δικόγραφο της αγωγής αναφέρονται όλα τα απαραίτητα για τη δικαστική εκτίμηση στοιχεία, όπως αυτά προσδιορίζονται στα άρθρα 45 και 73 του Κ.Δ.Δ., με παράθεση των πραγματικών περιστατικών και των νομικών ζητημάτων στα οποία η ενάγουσα στηρίζει την αγωγή της και ανάλυση του ποσού που ζητείται ως αποζημίωση με αυτήν.
12. Επειδή, περαιτέρω, από τα προσκομιζόμενα από την ενάγουσα ιατρικά έγγραφα προκύπτει μεν ο τραυματισμός της στο χέρι και στη στοματική κοιλότητα, ωστόσο δεν προκύπτουν τα αίτια και οι συνθήκες επέλευσης του τραυματισμού αυτού, όπως περιγράφονται στην αγωγή. Επιπλέον, από τις προσκομιζόμενες φωτογραφίες, οι οποίες, όπως συνομολογεί και η ενάγουσα, είναι μεταγενέστερες του επίδικου συμβάντος, δεν προκύπτει ότι το απεικονιζόμενο σε αυτές σημείο είναι αυτό στο οποίο επήλθε ο τραυματισμός της, ούτε ότι ο αποκολλημένος από το κράσπεδο του πεζοδρομίου τσιμεντόλιθος, που απεικονίζεται σε αυτές, είναι η αιτία της, κατά τους ισχυρισμούς της, πτώσης της και του, συνεπεία αυτής, τραυματισμού της. Άλλωστε, δεν προσκομίζεται κάποιο δημόσιο έγγραφο (όπως, για παράδειγμα, έκθεση αστυνομικού οργάνου ή ημερήσιο δελτίο περιπολίας αστυνομικού οχήματος) ή και οποιοδήποτε άλλο στοιχείο (όπως καταθέσεις αυτοπτών μαρτύρων), από τα οποία να προκύπτουν ο τόπος, ο χρόνος και οι ειδικότερες συνθήκες του επίδικου ατυχήματος. Κατόπιν αυτών, το Δικαστήριο κρίνει ότι η ενάγουσα, η οποία φέρει το σχετικό βάρος, δεν απέδειξε τα πραγματικά περιστατικά που αποτελούν την ιστορική βάση της αγωγής της, και ειδικότερα ότι τραυματίστηκε λόγω πτώσης της σε πεζοδρόμιο ευρισκόμενο επί της οδού Κ. Βάρναλη αρ. 1-3 στο Χαλάνδρι. Συνεπώς, δεν στοιχειοθετείται ευθύνη του εναγόμενου Δήμου προς αποζημίωση της ενάγουσας, απορριπτομένων ως αβάσιμων των περί του αντιθέτου προβαλλόμενων με την κρινόμενη αγωγή ισχυρισμών της.
13. Επειδή, κατ’ ακολουθίαν, η κρινόμενη αγωγή πρέπει να απορριφθεί ως ουσία αβάσιμη. Δεν συντρέχει δε περίπτωση καταλογισμού των δικαστικών εξόδων του εναγόμενου Δήμου σε βάρος της ενάγουσας, δεδομένου ότι το αίτημα για καταλογισμό δικαστικών εξόδων μπορούσε να υποβληθεί μόνο με την έκθεση απόψεων, κατ’ άρθρο 129 παρ. 1 του Κ.Δ.Δ., απαραδέκτως δε, εν προκειμένω, υποβλήθηκε το πρώτον με το κατατεθέν στις 19.10.2020 υπόμνημα του εναγόμενου Δήμου, με το οποίο, κατά τις διατάξεις του άρθρου 138 του Κ.Δ.Δ., επιτρέπεται μόνο η ανάπτυξη ήδη προβληθέντων ισχυρισμών και όχι η υποβολή νέων αιτημάτων (πρβλ. ΣτΕ 1293/2015, βλ. ΔΕφΑθ 229/2016).
ΔΙΑ ΤΑΥΤΑ
Απορρίπτει την αγωγή.
Η διάσκεψη έγινε στην Αθήνα στις 10.2.2021 και η απόφαση δημοσιεύτηκε στο ακροατήριο του Δικαστηρίου σε έκτακτη δημόσια συνεδρίαση στις 14.4.2021.
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ Ο ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ
Ν. Σ. Δ.Π.
Η ΓΡΑΜΜΑΤΕΑΣ
Σ. Π.